Аксарият корхоналар ходимларини масофавий ишга ўтказмоқда ёки карантин пайтида таътилга чиқармоқда. Шу билан бирга, баъзилар иш жойларини бутунлай йўқотишдан хавотирланмоқда. Пандемия пайтида меҳнат ҳуқуқларингиз ҳақида билишингиз лозим бўлган жиҳатлар, ишингизни қандай сақлаб қолиш, нима ҳақида ва қандай шартларда иш берувчингиз билан келиша олишингиз — барчаси ҳақида Orient компаниялар гуруҳи HR-директори Венера Ерзина ва The Tower Mall Management Group ҳуқуқий маслаҳатчиси Руслан Удрас сўзлайди.
Венера Ерзина
Orient компаниялари гуруҳи HR-директори
Таътил шартлари
Ўзбекистон Республикаси қонунчилигига биноан йиллик таътил ёки ходимнинг илтимосига кўра ўз ҳисобидан таътил берилади.
Биз дуч келган коронавирус тарқалиши билан боғлиқ вазиятда иш берувчи ходимларига ушбу аризани ёзишни таклиф қилиши мумкин, аммо у ёзма аризасиз ходимни таътилга чиқара олмайди.
ИШ ТЎХТАТИЛИШИ ХОДИМЛАРНИ ТАЪТИЛГА ЧИҚАРИШ УЧУН ҚОНУНИЙ АСОС БЎЛА ОЛАДИ.
Иш берувчи нима қила олади?
Корхоналарнинг ўзига хос хусусиятлари ва иш соҳасига қараб, иш берувчиларда қуйидаги қўшимча вариантлар мавжуд:
- Ходимларнинг бир қисмини масофадан ишлашга ўтказиш.
- Ходимларнинг ёзма розилиги билан иш вақтини қисқартириш.
- Ишлаб чиқариш фаолиятини давом эттиришнинг иложи бўлмаса, корхонада иш тўхтатилади, бу эса иш ҳақининг камида 2/3 қисми сақланишини англатади. Маош миқдори иш тўхтатилиши режими жорий қилиниши каби корхонанинг ички низоми билан расмийлаштирилади ёки жамоавий келишувда белгиланади.
- Агар объектив иқтисодий сабабларга кўра корхона фаолиятини давом эттира олмаса, иш берувчи иш тўхтатиш режимини жорий қилишга ҳақли. Бундай ҳолда ходимлар иш ҳақининг 50% дан кам бўлмаган нафақа тўловини оладилар. Ушбу режим корхонанинг ички низоми билан шартли равишда тузилади ёки жамоавий шартномада белгиланади.
Карантин вақтида ишлаш шартлари
Ходимлар иш жойларига чиқиши керак бўлганда иш берувчи бажариши керак бўлган асосий қоидалар:
— Ходимларнинг тана ҳароратини ўлчаш. Бунда ходимнинг розилиги талаб қилинмайди.
— Ходимларни тегишли дезинфекциялаш воситалари билан таъминлаш: ниқоблар, қўллар учун антибактериал воситалар, антибактериал салфеткалар. Шунингдек, антибактериал воситаларни ҳожатхоналар ва кириш жойларига жойлаштириш.
— Биноларни тозалаш учун клининг ходимларини дезинфекциялаш воситалари билан таъминлаш.
— Хоналарни дезинфекция қилиш сонини ошириш.
— Офис ходимлари учун янги қоидаларни киритиш. Ходимлар вирус тасдиқланган мамлакатлардан келганлар ва касалланганлар билан алоқалари ҳақида раҳбариятни хабардор қилишлари талаб этилади. Ходимлар бундан сўнг 2 ҳафта уйда бўлишлари керак.
— Иш масалаларини, шериклар, етказиб берувчилар ҳамда мижозлар билан учрашувлар ва музокараларни масофавий форматга ўтказиш.
— Бегоналарнинг идорага киришини чеклаш, компанияда ишламайдиган шахсларнинг киришини тўлиқ тақиқлаш.
Карантин пайтида меҳнат шартномасини бекор қилиш
Ўзбекистон Республикаси қонунчилигига биноан меҳнат шартномасини бекор қилиш сабаби фақат меҳнат шартномаси, ИМТҚ бузилиши, шунингдек ходимлар сонини қисқартириш ёки корхонанинг тугатилиши бўлиши мумкин.
Қисқартириш ҳолатида иш берувчи қонун ҳужжатларида белгиланган муддат ичида ходимга хабар бериши ҳамда ишдан бўшатиш нафақаси ва компенсация тўлаши шарт.
АГАР ИШ БЕРУВЧИ КАРАНТИН ДАВРИДА ХОДИМ БИЛАН МЕҲНАТ МУНОСАБАТЛАРИНИ ТЎХТАТСА, БУНГА АСОСЛИ САБАБ ВА ҲОЛАТ БЎЛИШИ КЕРАК.
Агар ходим умумий карантин қоидаларига кўра, ишга чиқишдан бош тортса, иш берувчи меҳнат шартномасини бекор қилишга ҳақли эмас. Бундай ҳолда, ходимнинг кейинги иш жадвали масаласини ҳал қилиш керак.
Иш ҳақи нима бўлади?
Иш ҳақи карантин пайтида камайиши мумкин, аммо фақат иш вақти қисқартирилганда, келишилган ёки соатлик иш ҳақига ўтказилганда, шунда ҳам ходим билан келишилади. Корхонанинг иш тўхтатилишини эълон қилишида ҳам худди шундай.
Иш ҳақи ишлаган вақт ёки бажарилган иш учун тўланади. Ходим билан келишилган ҳолда корхона иш вақтини қисқартириш орқали иш ҳақини камайтириши мумкин (Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг 119-моддасига асосан).
Нафақа ва имтиёзлар
Коронавирус карантини туфайли вақтинчалик меҳнатга лаёқатсизлик учун нафақа умумий иш стажига, вояга етмаган болалар сони ва бошқа ҳолатларга қараб даромаднинг 60 дан 100% гача миқдорда тўланади. Вақтинча меҳнатга лаёқатсизлик бўйича нафақанинг энг кам миқдори энг кам иш ҳақининг 35,2% дан кам бўлмаслиги керак ва нафақа ҳисобланадиган даромаддан ошмаслиги керак.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 19 мартдаги 5969-сонли қарорининг 16-бандига мувофиқ, ота-оналарга (уларнинг ўрнини босувчи шахслар, васийлар) коронавирус инфекцияси ёки инфекциясига шубҳа қилинганлиги сабаб, шунингдек, 14 ёшга тўлмаган болаларини боқаётган шахслар карантинга жойлаштирилганда, вақтинча меҳнатга лаёқатсизлик нафақаси ўртача иш ҳақининг 100% миқдорида тўланади.
Мажбурий карантин остида бўлган ёки коронавирус инфекцияси бўйича даволанаётганларга касаллик таътиллари бўйича иш ҳақи 100% миқдорида тўланади.
Руслан Удрас
The Tower Mall Management Group ҳуқуқий маслаҳатчиси
Ўзбекистон Республикаси, бошқа давлатлар сингари, бутун дунёни қамраб олган эпидемия қурбонига айланди. Бугунги кунда ҳукумат инфекция тарқалишига қарши самарали курашмоқда ва аҳолини ушбу касалликдан ҳимоя қилишга қаратилган зарурий чораларни кўрмоқда.
COVID-19 га қарши курашишга қаратилган бир қатор ҳуқуқий-меъёрий ҳужжатлар қабул қилинди. Бу ҳолат ижтимоий муносабатларнинг катта қатламига, шу жумладан, меҳнат соҳасига ҳам таъсир кўрсатди.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 19 мартдаги 5969-сонли «Коронавирус пандемияси ва глобал инқироз ҳолатларининг иқтисодиёт тармоқларига салбий таъсирини юмшатиш бўйича биринчи навбатдаги чора-тадбирлар тўғрисида»ги фармонида иш берувчилар ишчиларни, айниқса ҳомиладор аёлларни, кекса одамларни, шунингдек, имконияти чекланган ва сурункали касалликлари мавжуд ходимларни масофавий иш режимига ўтказиш, уларга нисбатан ўзгарувчан иш вақти белгилашлари мумкин. Буларнинг барчаси, албатта, уларнинг розилиги билан.
Аслида, Ўзбекистон меҳнат муносабатларида ушбу янги қонун кучга киргунга қадар меҳнат қонунчилигининг ички тизимига хос бўлмаган учта янги институт пайдо бўлди.
Улар ўртасида қандай ўхшашлик бор?
Ўзбекистон Республикаси Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирининг буйруғи билан Адлия вазирлигининг 2020 йил 28 мартдаги 3228-сонли рўйхат рақами билан «Карантинга оид чоралар амал қилиш даврида ходимларни масофавий иш усулида, мослашувчан иш графигида ёки уйда ишлашга ўтказишнинг вақтинчалик тартиби тўғрисида»ги низом қабул қилинди.
Ушбу Низом бандликнинг янги шаклларини қўллаш учун асосий тартибга солиш манбаи ҳисобланади. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу Низом фақат карантин чоралари даврида янги иш турларидан фойдаланиш шартларини белгилайди. Яъни, карантин тугагандан сўнг, меҳнатни тартибга солишнинг аввалги тартибига қайтиш керак ҳамда келажакда ишчи ва иш берувчининг розилигисиз таклиф қилинган иш тури қўлланилмаслиги зарур.
Бандлик янги шаклларининг яна бир кенг тарқалган хусусияти — бу меҳнат шартномасида икки томоннинг розилиги: ҳам ходим, ҳам иш берувчи. Ушбу қоида ишнинг масофавий усулини, мослашувчан иш вақтини ёки уйда ишлашни ўзгартириш сифатида белгилайди. Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг 96-моддаси талабларига мувофиқ бошқа доимий иш жойига ўтказиш иш берувчининг буйруғи билан амалга оширилади. Бошқа доимий иш жойига ўтказиш тўғрисида буйруқ чиқариш учун ходим билан тузилган меҳнат шартномасига киритилган ўзгартиришлар асос бўлади. Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг 88-моддасига биноан, меҳнат шартларини ўзгартириш белгиланган тартибда амалга оширилади.
Шундай қилиб, карантин даври учун масофавий иш услуби, мослашувчан ёки уйда ишлаш тартибини ўрнатиш учун меҳнат шартномасига қўшимча келишув, шунингдек, ўзгартиришлар асосида чиқарилган буйруқ талаб қилинади.
Фаолиятнинг барча турлари учун ходим таътил жадвалига мувофиқ меҳнат таътилига чиқиш, вақтинча меҳнатга лаёқатсизлик нафақасини олиш ҳуқуқига, шунингдек, қонунларда ва шартномада назарда тутилган бошқа ҳуқуқларга эга.
Масофавий иш шартлари
— Иш берувчи ва ходим ўртасида электрон ҳужжат алмашинувини амалга ошириш тартиби.
— Агар томонлар ўртасида ходимнинг жиҳозлардан ва/ёки техник воситалардан фойдаланиш тўғрисида келишуви бўлса, ходимнинг меҳнат мажбуриятларини бажариш учун зарур бўлган асбоб-ускуналар ва/ёки техник воситалардан фойдаланиш тартиби.
— Иш берувчи билан доимий алоқани, шу жумладан Интернетдан фойдаланиш учун ходимни алоқа воситалари билан таъминлаш.
— Ходимга берилган асбоб-ускуналар ва техникага зарар етказилган тақдирда ходимнинг айби билан етказилган зарарнинг ўрнини қоплаш билан боғлиқ шартлар.
— Ходим меҳнат мажбуриятларини бажариш учун шахсий жиҳозлардан ва/ёки техник жиҳозлардан, шунингдек алоқа воситаларидан, шу жумладан Интернетдан фойдаланган ҳолда харажатларни қоплаш тартиби ва шартлари.
— Ходим ва иш берувчининг меҳнат муҳофазаси зарурий қоидалари ва меҳнат шароитларига риоя қилиш мажбуриятлари.
— Зарурат туғилганда ходимни доимий иш жойига ўтказиш шартлари.
Уйда ишлаш шартлари
- Ходимнинг уйда бажариши лозим бўлган иш турлари
- Ходимга ўз хизмат вазифаларини бажариши учун асбоб-ускуналар, анжом, бутловчи буюмлар, хом ашё, материаллар, ярим тайёр маҳсулотлар, шунингдек ишлаб чиқариш вазифаларини бериш тартиби;
- Ходим ва иш берувчининг меҳнатни муҳофаза қилишнинг зарурий қоидаларига ва меҳнат шароитларига риоя қилиш мажбуриятлари;
- Ходимнинг меҳнат фаолияти муносабати билан ўз асбоб-ускуналари ва анжомларини ишлатишда, шунингдек энергия, сув, алоқа учун сарфланган харажатларни қоплаш тартиби ва шартлари;
- Меҳнат шартномасига киритилган ўзгартишлар қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа шартларни ҳам кўзда тутиши мумкин.
Мослашувчан иш вақти шартлари
- Ходимга тўлиқ бўлмаган иш кунини белгилаш: тўлиқ бўлмаган иш куни ёки иш ҳафтаси
- Ходим учун иш вақтининг қисқартирилган давомийлиги доирасида ишнинг бошланиши ва тугаши, шунингдек, бошқа ишчилар учун ички меҳнат тартиби қоидаларида белгиланганидан ташқари иш вақтидаги танаффуслар вақти ва давомийлиги белгиланиши
Мослашувчан иш графигини ўрнатишда Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг 119-моддаси талабларига амал қилиш зарур.
Бу қандай расмийлаштирилади
Расмийлаштириш учун иш берувчи қуйидаги ҳаракатлар алгоритмини бажариши керак:
— Таклиф этилган вариантлардаги бандлик турлари билан танишиб чиқинг ва ҳар бир ходим учун энг мақбул вариантни танланг.
— Ходимлар билан келишилган ҳолда меҳнат шартномасига қўшимча шартнома тузилади (ўзгартишлар киритилади) ва имзоланади — уларда қонунда белгиланган шартлар кўрсатиб ўтилиши керак.
— Корхонанинг ўзига хос хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда ишчиларга тегишли бандлик турларини, меҳнатга ҳақ тўлаш шартлари, шунингдек меҳнат фаолиятини юритишнинг бошқа шартларини белгилаш тўғрисида буйруқ чиқариш.
— Ходимларни ўзгарган (ўзгаришлар тааллуқли бўлган ходимларни) иш тартиби билан таништириш.
Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг 1 ва 4-бандларига мувофиқ, агар жамоавий шартнома ва ички меҳнат қоидалари мавжуд бўлса, ушбу ҳужжатларда қуйидаги иш турларини яратиш имконияти ва ўзгартиришлар тартиби белгилаб қўйилсин.
Коронавирус меҳнат муносабатларининг янги моделларида бошланғич нуқтага айланди. Кўринишидан корпоратив маданият кўп жиҳатдан олдингидай бўлмайди. Шу билан бирга кўплаб компаниялар учун кадрлар ишида хатоларга йўл қўймаслик мақсадида меҳнатни тартибга солиш бўйича таклиф қилинган усулларни тўғри қўллашни ўрганиш жуда муҳим.
