Yana bir yarim asr tengsizlik

AHOLI DAROMADLARI

Davosda navbatdagi Butunjahon iqtisodiy forumi ochildi. Xalqaro ekspertlar jahon aholisi daromadlaridagi tengsizliklarni va saqlanib kelayotgan gender bo‘linishlarni baholovchi bir nechta bayonotlar tayyorlashdi. Ularning baholashiga ko‘ra, pandemiya vaziyatni har ikki jihatdan ham yomonlashtirgan va o‘rganilgan sohalardagi ko‘plab ko‘rsatkichlar 2019 yil darajasiga qaytmagan.

Umuman olganda, ekspertlarning hayratlanarli darajadagi aniq prognozlariga ko‘ra, dunyodagi gender tengsizlik biroz ijobiy namoyon bo‘lmoqda: bu bo‘linishni butunlay yo‘qotish uchun dunyoga 169 yil vaqt kerak bo‘ladi. Kambag‘allikni butunlay yo‘qotish uchun esa 230 yil – sayyoramiz aholisining iqtisodiy tengsizligi doimiy tarzda tahlil qiluvchi Oxfam xalqaro xayriya tashkiloti tahlilchilari tomonidan hisoblab chiqilgan.

169 yil – dunyo ish haqi va ish imkoniyatlaridagi gender tengsizligini butunlay yo‘q qilishi uchun kerak bo‘ladi

Ularning baholashi bo‘yicha, dunyo bo‘ylab deyarli 800 million yollanma ishchilarning maoshlari 2020 yildan beri inflyatsiyani inobatga olib indekslanmagan, natijada esa bu odamlar birgalikda 1,5 trillion dollar yo‘qotishdi. Bu har biri uchun 25 maoshsiz ish kuniga tengdir. Oxfam ma’lumotlariga ko‘ra, dunyodagi 1600 ta eng yirik va eng nufuzli kompaniyalarning atigi 0,4 foizi o‘z ishchilariga kamida yashash uchun haq to‘lash va yetkazib beruvchilar orasida bunday ish haqi siyosatini saqlab qolish bo‘yicha davlat majburiyatlarini oldi.

Ish haqining real ko‘rinishda kamayishi aholining 60 foizi farovonligining pasayishi sabablaridan biri bo‘ldi: 2023 yilda turli mamlakatlarning qariyb 5 milliard aholisining moliyaviy ahvoli 2019-yilga nisbatan yomonlashdi. Bunga pandemiya va oziq-ovqat narxining ko‘tarilishi tufayli ishsizlikning global o‘sishi ham ta’sir ko‘rsatdi.

Shu bilan birga, Oxfam qayd etishicha, so‘nggi uch yil ichida dunyodagi barcha milliarderlarning boyligi 3,3 trillion dollarga oshgan, uning o‘sish sur’ati esa inflyatsiyani uch barobarga oshirgan. 2023-yilda sayyoramizdagi eng badavlat 1% kishi moliyaviy aktivlarning 43% ga egalik qilgan. Yaqin Sharqda bu ulush 48%, Osiyoda – 50%, Yevropada – 47% edi. Bu sur’atda Oxfam yaqin o‘n yil ichida birinchi dollarlik trillioner paydo bo‘lishini bashorat qilmoqda.

800 million – butun dunyo yollanma ishchilarning maoshi 2020-yildan buyon oshirilmagan

Tahlilchilar daromadlarning notekis taqsimlanishi sababini “global oligarxiya” paydo bo‘lishi va monopoliyalarning kuchayishida ko‘rmoqda. Demak, 1997-yilda jahon urug‘chilik bozorining 40% o‘nta kompaniya nazoratida bo‘lgan bo‘lsa, hozir bu ko‘rsatkich atigi ikki. Xuddi shunday tendentsiya farmatsevtika sanoatida ham kuzatilmoqda: 1995-yilda dori vositalari bozorining yetakchilari 60 ta kompaniyani o‘z ichiga olgan bo‘lsa, so‘nggi 20 yil ichida ularning soni 10 taga kamaydi. Natijada, dunyodagi eng yirik o‘nta farmatsevtika kompaniyasi o‘z qo‘llarida 10,2 trillion dollarlik aktivlarni jamladi, bu Afrika va Janubiy Amerikadagi barcha mamlakatlarning umumiy yalpi ichki mahsulotiga teng.

Shu bilan birga, Oxfam hisob-kitoblariga ko‘ra, global biznes daromadlarni oshirish bilan birga, mamlakatlar byudjetiga to‘lanadigan soliqlar miqdorini kamaytiradi. 1980-yil bilan solishtirganda, OECD davlatlarining ko‘pchiligida yuridik shaxslardan olinadigan daromad solig‘ining samarali stavkasi yirik korporatsiyalarning lobbichiligi tufayli hozirda yarmidan ko‘proqqa qisqartirildi.

GENDER TENGSIZLIK

Davosda Butunjahon iqtisodiy forumi ekspertlari tomonidan gender tengsizlik dinamikasi boʻyicha yana bir prognoz taqdim etildi. U ham uzoq kelajakka qaraydi, lekin “foyda” bilan solishtirganda u yanada optimistik ko‘rinadi. Global Gender Gap Report 2023 mualliflarining hisob-kitoblariga ko‘ra, erkaklar va ayollar o‘rtasidagi iqtisodiy tengsizlikni bartaraf etish uchun dunyoda 169 yil kerak bo‘ladi. Shu bilan birga, 2019-yilda 100 yillik davr bashorat qilingan.

Gender tengligiga erishish istiqbollarining yomonlashuvining asosiy omili yana pandemiya bo‘ldi. Pandemiya cheklovlaridan eng ko‘p zarar ko‘rgan tarmoqlarda (turizm va chakana savdo kabi) ayollarning katta qismi ishlaydi. 146 mamlakatning statistik ma’lumotlarini tahlil qilib, BIF ekspertlari hozirgi vaqtda ayollarning iqtisodiy faoliyat uchun erkaklarnikiga qaraganda o‘rtacha 40% ga kamroq imkoniyatlari bor degan xulosaga kelishdi: ular ushbu sohadagi tengsizlikni baholaydigan subindeks hozirda 60,1% ni tashkil etadi.

1% – sayyoramizning eng badavlat odamlari 2023-yilda aktivlarning 43% ga egalik qilgan

Shu bilan birga, siyosiy sohadagi tenglikni, sog‘liqni saqlash va ta’limdan foydalanishni o‘z ichiga olgan gender tengligining integral indeksi 2023-yil oxirida bu sohalarda vaziyatning yaxshilanishi tufayli biroz yuqoriroq (68,4%) chiqdi.

Oxfam va BIF tahlilchilari ikkala holatda ham tengsizlik bilan bog‘liq vaziyatni to‘g‘irlash uchun tavsiya qiladigan choralar, birinchi navbatda, sayyoramiz aholisining eng kambag‘al va boy qatlamlari daromadlari, shuningdek, mehnat bozori ayollarning ahvoli to‘g‘risida ko‘proq ma’lumotlarni to‘plashni o‘z ichiga oladi. Ularga asoslanib, hukumatlar daromadlarni tartibga solishning yangi turlarini joriy etish, shuningdek, ayollarning iqtisodiy salohiyatini rivojlantirish tashabbuslarini qo‘llab-quvvatlash orqali tengsizlikni kamaytirish strategiyalarini yangilashi mumkin, deb hisoblaydi ekspertlar.