XX-asrda norozilikka uchragan reklamalar bilan faxrlanish mumkin edi, chunki u katta auditoriyani qamrab olardi. Bugungi kunda bunday holat haridorlarni boy berish, boykot e’lon qilinishi va haqiqiy yo‘qotishlar bilan xavfli bo‘lishi mumkin. Sizlar uchun jamoat noroziligiga sabab bo‘lgan 9 ta omadsiz reklama kampaniyalarini to‘pladik.
1912-yilda Zakarpartiyeda iqtisodchi va bo‘lajak nobel laureati Milton Fridman dunyoga keldi. Ko‘p jihatdan, so‘nggi 40-50 yil ichida global korporatsiyalarning intilishiga sababchi manba – aynan shu odam edi. Uning ta’kidlashicha, biznesning ijtimoiy mas’uliyati o‘z resurslarini sarmoyasini oshirishga va shu bilan erkinlikka yosnaltirishdir. Oddiy qilib aytganda, kompaniyani kengaytirish uchun ko‘proq pul ishlash va bu bilan yanada ko‘proq daromadga erishish.
Agar bu tamoyilni ishlatishda chuqurlashib ketsak, unda biznes-etika u qadar rivoj topmaydi. Agar bu to‘g‘ridan to‘g‘ri daromad keltirmasa, qanday qilib qulay ishlash sharoitini yaratish, hayriya tashkilotlariga yordam berish yoki ekologik toza mahsulotlar ishlab chiqishga mablag‘ ajratish mumkin?
“Unga bu erkaklar olami ekanligini ko‘rsat” shiori ostidagi Van Heusen bo‘yinbog‘lari reklamasi sotuvlarni oshirganini bugungi kunda tasavvur qilib bo‘lmaydi. Biroq, 60-yillarda norozilikka uchraganiga qaramay, qora piar-aksiya yaxshilikka xizmat qildi, chunki u katta auditoriyani qamrashga yordam berdi.
Bugungi kunda kompaniya ichida axloq qoidalarini himoya qiluvchi mahalliy tashkilotlar tobora ortib borayotgan auditoriyaga ega bo‘lmoqda. Shu bilan birga, axloqiy va estetik vazifalarga o‘z ichiga olgan holda reklamalar o‘zgarmoqda. U endi san’atga aylanmoqda va axloqiy xabarlarni ham o‘z ichiga olmoqda. Biroq, yorqin mahsulotni yaratishga uringan ba’zi kompaniyalar juda chuqurlashib ketishadi va hayrat o‘rniga mutlaqo salbiy fikrlarga yo‘liqishadi. Biroq, hatto arzimas inson xatosi ham g‘azablantirishga sabab bo‘lishi mumkin.
Dockers erkaklarga “ishton kiyishni” tavsiya qildi
Dockers’ning ishtonlari reklama kampaniyasi ikki sabab bilan omadsiz bo‘ldi. Birinchidan, vizual yechim – turli shakllardagi 165 so‘zdan iborat matn. Ikkinchidan, tomoshabin manifestni o‘qib chiqishi uchun o‘z vaqtini sarflagan taqdirda ham, oxir oqibat hafsalasi pir bo‘ladi, chunki brend to‘g‘ridan to‘g‘ri o‘z haridorlarinining ko‘nglini ranjitadi. Ham erkaklar, ham ayollarning.
Manifestda Dockers marketologlarining yozishicha, erkaklar ortiq kuchli jins vakili bo‘la olishmayapti, chunki ular yog‘sizlantirilgan latte ichishmoqda, ayollar esa o‘zlariga o‘zi eshik ochishmoqda. So‘ngida esa erkaklarga “ishton kiyishni” tavsiya qilib, bu ularga muammolarni hal qilishi uchun imkon yaratishiga shama qilishgan. Reklama ommaviy tanqidiy maqolalar va darg‘azab sharhlar ostida qoldi, brendni esa seksizmda va gender rollarining qolipga aylangan g‘oyalariini ilgari surishda ayblashdi.
Dove ayolning terisi rangini almashtirdi
Ko‘pincha Dove’ning fikr almashinuvlari yangi axloq g‘oyalari bilan mos keladi. Brend o‘zni qabul qilish va o‘z tanasiga muxabbat haqida gapiradi. Biroq 2017-yilda ular kutilmaganda keskin kommunikatsiya sodir bo‘ldi.
Brendning Facebook’dagi sahifasida qora tanli ayol koftasini yechishi bilan oq tanli ayolga aylangan videosi paydo bo‘ldi. Shov-shuvli tanqidlarga javoban, marketologlar losyonning mo‘‘jizaviy xususiyatlarini ko‘rsatishni maqsad qilganlarini aytishdi.
Nashr faqat salbiy sharhlarga ega bo‘ldi, hatto kechirim so‘ralgan e’lon ham 3000 dan ortiq salbiy javoblarga va mahsulotni boykot qilishga chaqiruvlarga yo‘liqdi. Kompaniya rolikni o‘chirib tashlashga va uzoq vaqtlar bu voqeadan “tozalanishga” majbur bo‘ldi.
H&M qora tanli bolani maymun bilan taqqosladi
Ba’zi reklama kampaniyalari brendlar uchun faqatgina obro‘sini yo‘qotish va g‘azablangan sharhlar bilan tugamas edi. 2018-yilda H&M brendi g‘alati shiorli bolalar kiyimlarini chiqardi. Qora tanli bolaning egnidagi tolstovkada “Junglining eng zo‘r maymuni” yozuvi bor edi.
Kompaniya marketologlari bu bilan nima deyishmoqchi ekanligini tasavvur qilish mushkul. Model bolaning onasi bir necha marotaba bunda muammo ko‘rmayotganini aytgan bo‘lsada, brend reklama uchun uzr so‘radi. Ammo bu yetarli bo‘lmadi: g‘azabga mingan odamlar do‘konlarga hujum qila boshlashdi. Janubiy Amerikada politsiya H&M savdo nuqtalariga hujum qilib, oynalarini sindirgan norozi guruhlarni tarqatishga harakat qildi. Xuddi shunday hujumlar Yoxansburg va Pretoriyadagi do‘konlarga ham uyushtirildi.
El corte ingles tasodifan bolaning suitsidiga ishora qildi
Marketologning asosiy qoidasi: tomoshabinlar reklamada unda ko‘rish mumkin bo‘lgan eng g‘alati ma’nolarni topadilar. Ispaniyaning El corte ingles universal do‘konlari tarmog‘i bola quvonchdan sakrayotgan reklamani o‘ylab topdi, biroq rasmda bolaning stulda faqat oyoqlari aks etgan. Foydalanuvchilar rasmda o‘z joniga qasd qilish tasvirini payqagach, hech qanday tushuntirishlar brendga yordam bera olmadi. Barcha mavjud afisha va poligrafiyalarni qaytarib olgan holda reklama kampaniyasini cheklashga to‘g‘ri keldi.
Dr Pepper va’da qilingan sovg‘alarni bermadi
Reklamalar ajib bo‘lishi ham mumkin. Agar reklama beruvchi o‘z resurslarini inobatga olmasa, bunday holat yuz berishi mumkin. 2008-yilning mart oyida Dr Pepper Snapple brendi, agar Guns N’ Roses rok guruhi yil yakunigacha Chinese Democracy albomini chiqargan taqdirda, har bir amerikalikka tekin ichimlik bankasini ulashishni va’da berdi. Bir tomondan, ehtimol, marketologlar kuchli hamjamiyat bilan bir to‘lqinda bo‘lishni istagandir. Ikkinchi tomondan esa, ular ichimliklarni tekin ulashishga to‘g‘ri kelmasligiga ishonishgan, chunki o‘sha paytda rok guruh o‘z plastinkalarini chiqarmaganiga deyarli 14 yil bo‘lgandi.
Ammo, shu yilning noyabr oyida Guns N’ Roses albomni chiqarishga muvaffaq bo‘lishdi, kompaniya esa so‘zining ustidan chiqishiga to‘g‘ri keldi. Va’da qilingan Dr Pepper Snapple ichimligini berish kerak, va ular bunga harakat qilishdi. Kompaniya kuponlar qo‘yilgan saytni ishga tushirdi, biroq serverlar yuklamani ko‘tara olishmadi. Xullas, hikoya Dr Pepper Snapple uchun deyarli ijobiy yakun topdi: Guns N’ Roses advokatlari guruhni tilga olib, shov-shuvga sababchi bo‘lgani uchun uzr so‘rashni talab qilishdi xalos.
McDonald’s sendvichlarini noo‘rin vaqtda ishlab chiqardi
2002-yilda McDonald’s afrika oshxonasi an’analariga ko‘ra tayyorlanadigan “MakAfrika” sendvichlarini ishlab chiqardi. Bu paytda esa Janubiy Afrika davlatlarida, Efiopiyada va Mavritaniyada ocharchilik ketayotgandi.
Bu jiddiy shov-shuvga sabab bo‘ldi: aholi mitinglarga chiqib, reklama aksiyasini bekor qilishni talab qilishdi. McDonald’s xatosini tan oldi, ammo shunga qaramay, taomni sotuvdan chiqarib olmadi. Qizil Xoch daromadning bir qismini och qolganlarga o‘tkazishni taklif qilib, kelishuvga kelishga harakat qildi, ammo brend faqat tashrif buyuruvchilar pul yig‘ishi kerak bo‘lgan xayriya qutilari o‘rnatishga qaror qildi. Ya’ni, barcha variantlardan McDonald’s eng yomonini tanladi: ular shikoyatni tinglashdi, lekin buni to‘g‘irlash uchun mutlaqo hech narsa qilmadilar.
LifeLock direktori o‘z sug‘urta tizimiga behuda ishondi
Shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilish xizmatlarini ko‘rsatuvchi LifeLock kompaniyasi direktori reklamada o‘zining haqiqiy ijtimoiy sug‘urta raqamini qayd etdi. “Yo‘q, men aqldan ozgan emasman. Men shunchaki tizimimizga ishonaman xalos”. Natijada Devisning ma’lumotlari xakerlar tomonidan naqd 13 martagacha ishlatilgan va tizim o‘zini oqlamagan. Shu bilan, LifeLock ishonchliligiga putur yetdi.
JC Penny choynakni Adolf Gitlerga aylantirdi
“JC Penny” universal do‘konlar tarmog‘i reklama afishalarida choynaklarning yangi modelini taqdim etdi. Shiorda shunday yozilgan edi: “Siz loyiq bo‘lgan hashamat”. Ko‘rinishidan, bu reklamada g‘alayonga sabab bo‘luvchi hech nima yo‘q edi, ammo tomoshabinlar suratda Gitlerning portretini payqadilar. Kompaniya shikoyatlar oqimiga duch keldi va tezda afishalarni olib tashladi. Biroq, choynaklar juda tez sotildi. Ehtimol, bunday e’tiborsizlik reklama kampaniyasining qamrovini oshirgan holda omadga sabab bo‘lgandir.
Germaniyadagi KFC “Billur kecha” yubileyini nishonlashni taklif qildi
Germaniyada KFC ilovasi foydalanuvchilari bildirishnoma oldilar. Unda “Billur kechani xotirlash kuni: o‘zingizni eng yoqimli pishloq bilan mehmon qiling. Endi KFCheese-da.” yozuvi bor edi. Ushbu xabar ijtimoiy tarmoqlarda va yahudiy tashkilotlari vakillarining ko‘plab noroziliklariga sabab bo‘ldi, chunki “Billur kecha” natsistlar hokimiyat tepasiga kelganidan keyin yahudiylarga qarshi ommaviy zo‘ravonlikning birinchi epizodi edi. O‘shanda 90 dan ortiq odam bir qator qirg‘inlarning qurboni bo‘lgan edi va yana 30 mingga yaqin kishi hibsga olinib, konslagerlarga yuborilgan. “Billur kecha” deyilishiga sabab esa, qirg‘inlardan so‘ng yo‘llar vitrina oynalarining siniqlari bilan qoplangandi.
Bir soatdan kamroq vaqt o‘tgach, foydalanuvchilar yana bir xabar olishdi, unda kompaniya vakillari voqea uchun uzr so‘radi va buni “tizimning texnik xatosi” deb tushuntirdi. Brend kompaniyaning ichki jarayonlarini tekshirishga va’da berdi.
Noo‘rin joyda, nojo‘ya vaqtda
YouTube
Dzen
Telegram