Alfi Kon. Motivatsiya paradoksi. Nima uchun mukofot, baholash va maqtov ish bermaydi va ularning o‘rnini nima bosadi. Mann, Ivanov va Ferber. 2023Ko‘p hollarda xodimlar yaxshi ishlagani uchun maqtov yoki mukofot bilan rag‘batlantiriladi, ya’ni tashqi motivatsiya qo‘llaniladi. Biroq, u odamni “bir lahzada” mukofot olishga intiltiradi. Xodim tezkor foyda – oy oxirida mukofotni olish uchun harakat qilishga tayyor. Bu orada, professional ko‘nikmalarni rivojlantirish yoki davomiy murakkab loyihalarga kirishish uchun motivatsiya yetishmasligi mumkin. Natijada xodimning ishga nisbatan qiziqishi yo‘qolmasligi uchun rahbar doim “mukofot” miqdorini oshirishiga to‘g‘ri keladi.
Boshqa masala – ichki motivatsiya tizimini yaratishdir. Lekin, undagi tarkibiy qismlardan biri – ishlash uchun qulay sharoitlar. Ta’mirlanmagan dim ofisda eski kompyuterlar bilan ishlaydigan xodimlarning hattoki katta ish haqi evaziga natijadan qiziqishi ehtimoldan yiroq: zero ularning eng asosiy ehtiyojlari qondirilmagan.
“Agar rag‘batlantirishdan foydalanishni ko‘zlagan bo‘lsangiz, odamlarga mukofot sifatida oladigan hamda bu mukofotni olish uchun qilish kerak bo‘lgan narsaga ham maksimal darajada ta’sir o‘tkazish imkonini berish zarur”.
Muallif inson qobiliyatlaridan kelib chiqqan holda shaxsiyatlar tipologiyasini ishlab chiqqan. Masalan, “uddalovchi” iste’dodiga ega odamlar bor: ular qiyinchiliklarni yengib, ishni oxirigacha yetkazadi. Shuningdek, “g‘oyalar” iqtidori mavjud odamlar bor: ular yangi g‘oya va yechimlarni samarali shakllantiradi, ammo uzoq loyihalar ustida yaxshi ishlolmaydi. Rahbarning vazifasi – xodimlardagi iste’dodlarni to‘g‘ri baholashdan iborat.
Bu odatiy ilmiy-ommabop kitob emas – muallif hayoliy personajning hayoti misolida nazariyani tushuntiradi. Syujet quyidagicha: bosh qahramon yakshanba kuni kechqurun ish kunidan avval ko‘pincha tashvishlangan; avvaliga u masala aniq joyda deb o‘ylagan, ammo keyinroq jamoadagi roli unga mos emasligini tushungan. O‘quvchilar qahramon bilan birgalikda asta-sekin iste’dodlar nazariyasi va uni qo‘llash sohasini o‘rganib boradilar.
“O‘zimiz va boshqalarning qobiliyati va chegaralarini bilsak, aydorlik yoki g‘azab hissi yo‘qolib, uning o‘rnini tushunish va qo‘llashga tayyorlik egallaydi”.
Biznesning muvaffaqiyatini jamoa belgilab beradi, shu bois yetakchi uning ehtiyojlariga e’tibor qaratishi kerak. Oksana Nabok o‘z kitobida mustaqil jamoani shakllantirish, ish jarayonlarini yo‘lga qo‘yish va bu o‘zgarishlarni joriy qilishga yordam beradigan o‘nta boshqaruv strategiyasini jamlagan.
Masalan, muallif o‘zgarishlarni joriy qilishga yondashuvni qayta anglashni taklif qiladi. Xodimlar ko‘pincha yangi qoidalarga qarshi chiqadi, chunki ish transformatsiyasi ko‘p vaqt va kuch talab qiladi. Biroq, jarayonlar asta-sekin moslashtirib borilsa, odamlar kamroq qarshilik ko‘rsatadi va tezroq yangicha usulda ishlashni boshlaydi.
“G‘oyalar, xatti-harakat modellari, qadriyatlarni uzatish va tarqatish “boshdan” boshlanishi kerak. Buning uchun reglamentlarni mijozlar va xodimlar uchun qulay harakatlarga, o‘qitish va rivojlantirishni – jamoada talab etilgan qiziqarli jarayonlarga, natijalar monitoringi va tahlilini esa – bosim va stress emas, balki motivatsiya va ilhomlantirish elementlariga aylantirish lozim”.
Kitobning birinchi qismida tovarlar va xizmatlarni boshqalarga qanday sotish haqida gap boradi. Ikkinchi qismida esa – yetkazib beruvchilar yoki biznes hamkorlar bilan muzokaralarda o‘zingiz uchun yaxshiroq sharoitlarga ega bo‘lish borasida hikoya qilinadi. Masalan, bir tadbirkor chegirma bilan mijozlarni jalb qilishni yoki, aksincha, xonani ijaraga olishda o‘ziga chegirma qilinishini istaganida.
“Ehtiyoj – muzokaralar davomida yashirish zarur bo‘lgan og‘riq nuqtasi hisoblanadi. Ehtiyojdan qutulishning eng yaxshi usuli – muqobilliklar va tanlov imkoniyatining mavjudligidir”.
Biznesda ko‘pincha yuz beradigan kutilmagan holatlar sababli tezlikda ishni qaytadan tashkillashtirishga to‘g‘ri keladi. Pandemiya yoki zilzila kabi omillarni Nassim Taleb “qora qushlar” deb nomlaydi. Biroq, uning fikricha hattoki global xatar va halokatlarni ham oldindan hisoblab bilish mumkin. Muallif bu ko‘nikmani qanday egallash hamda ishda va hayotda ko‘proq barqarorlikka erishish haqida yozadi. Diqqat! Kitobda matematika formulalari, hisoblar va atamalar juda ko‘p – aks holda ehtimollar hisobida adashib qolish mumkin.
“Dunyoning noaniqligi va aql bovar qilmasligi, axborot va tushuncha tanqisligi sharoitida ham baribir har bir alohida vaziyatda bizga ma’lum va tushunarli bo‘lgan o‘sha ozgina bilim asosida qanday harakat qilish kerakligi mutlaqo yaqqol ko‘rinadi”.
Ba’zan tadbirkorlar faqat o‘z hislariga tayangan holda qaror qilishi mumkin. Biznesda taassublik samarali xodimlarni ishga olishda, o‘zgarishlarni joriy etishda va jarayonlarni tashkillashtirishda to‘sqinlik qilishi mumkin. Masalan, agar rahbar qisqa sikllarda ishlashni yoqtirmasa, bunday jarayon joriy etilmaydi. Biroq, uning noxolis qarori tufayli jamoada uzoq muddatli maqsadlar bilan ishlashga motivatsiya yo‘qolishi mumkin. Mualliflar zararli qarashlar va ishonchlardan xalos bo‘lish uchun taftish o‘tkazish, so‘ngra foydali ko‘nikma va qarashlarni shakllantirish usullari haqida yozadi.
“Biz strategiyamiz natija berayotganini isbotlovchi ma’lumotlarga alohida diqqat qaratib, uning samaradorligiga shubha uyg‘otishi mumkin bo‘lgan ma’lumotlarni e’tiborsiz qoldiramiz”.
Aytishlaricha, natijaga erishish uchun uzoq vaqt davomida diqqatni bir vazifaga qaratish kerak ekan. Masalan, investorlar uchun o‘ychan va tanaffussiz hisobot tayyorlash. Biroq oxirgi tadqiqotlar buning aksini ko‘rsatmoqda: bitta vazifa ustida uzoq vaqt ish olib borish natija sifatini pasaytirib, xavotirni yuzaga keltiradi. Kitobning muallifi – diqqat va ko‘p vazifalilik sohasi bo‘yicha ekspert Gloriya Mark chalg‘ituvchi omillar va yuqori ritmli turmushni hisobga olgan holda unumli ishni shakllantirish haqida hikoya qiladi.
“Tasavvur qiling, kartalar qabul qilinmaydigan supermarketdasiz va yoningizda naqd pul bor. Pulingiz qimmatli non, tryufelli pishloq va organik mol go‘shtiga yetadi, ammo boshqa nimadir sotib olmoqchi bo‘lsangiz yana bankomatga borishga to‘g‘ri keladi. E’tibor bilan ham xuddi shunday holat kuzatiladi: uning zaxirasi tugaganida, tanaffus qilish va uni to‘ldirish kerak”.
Pol Polman va Endryu Uinstonning ta’kidlashicha, biznes – shunchaki pul topishdan kattaroq narsa. Shu bois mualliflar Unilever kompaniyasi misolida faqat egalariga foyda emas, balki jamiyatga qadriyatlarni yetkazib beradigan biznesni qurish yo‘llarini bayon etadilar. Kitobning asosiy mavzusi – amaliyotda barqaror rivojlanish tamoyillari. Bu utopiya emas, balki biznesni rivojlantirishning uzoq muddatli istiqbolda ko‘proq foyda keltiradigan yo‘li.
“Grafiklar, jadvallar, kompyuter va savdoni tezlashtirish usullariga tobora bog‘lanib borayotgan hamda barqaror norma va qoidalarga ega biznes olamida jasurlik ko‘pincha aksariyat hollarda e’tiborsiz qoladigan insoniy jihatlar haqida unutmaslikdan iborat bo‘ladi”.
Muallif kompaniyalarni biznes va iste’molchilar o‘rtasida aloqa yaratishga o‘rgatadigan brendingga oid maslahatlashuvlarni yuritadi. Ushbu kitobda muallif Nike kompaniyasidagi o‘ttiz yillik ish tajribasi bilan o‘rtoqlashadi: keyslar, xulosalar va marketingga yangi yondashuvlar. Greg Xoffman ilgari surilishga ma’lum birliklarga erishish sifatida emas, balki brend va auditoriya o‘rtasida emotsional aloqani yaratish – hissiyotlar dizayni sifatida qaraydi. Masalan, reklamada auditoriyani yanada ko‘prog‘iga erishishga ilhomlantirish kerak.
“Agar yangilik yaratuvchisiga aylanishni istasangiz, umume’tirof etilgan taktikalarga qarshi chiqib, avval boshdanoq yetakchilikka erishishingiz kerak”.
Inqiroz, bu – o‘sish hududi, ammo faqatgina tadbirkorda harakatlar rejasi mavjudligi sharti bilan. Maksim Batirev inqiroz davrida qiyinchiliklarni yengish, oyoqda tik qolish va hattoki foyda olishga yordam beradigan universal reja bilan bo‘lishadi. Uning rejasi yettita banddan iborat: inqirozni tan olish; biznes ko‘rsatkichlari diagnostikasini o‘tkazish; jamoani tinchlantirish; odamlarda umid uyg‘otish va yangi strategiyani qurish; yangi strategiya bo‘yicha ish boshlash; xodimlarni dushmanga qarshi birlashtirish; jamoaning har bir a’zosini qo‘llab-quvvatlash.
Har bir bandda yetakchi amal qilishi kerak bo‘lgan qoidalar mavjud. Ulardan biri: “Ish qo‘rquvni o‘ldiradi”. Inqiroz vaqtida biznes mijozlar foydasiga yaratishda davom etishi kerak. Bu foyda keltirmasligi mumkin, ammo xodimlarda kerakli ishni bajarayotganlik hissi bo‘ladi. Masalan, lokdaun davrida ta’lim dasturlari o‘z kurslariga bepul kirishlarni taqdim etgan. Bunday qadam mijozlarning brendga nisbatan ishonchini oshirgan. Keyingi safar talabalarning bir qismi endi to‘lov evaziga aynan shu kurslarni tanlaydi.
“Biz xodimlarning harakatlarini avvalgiga nisbatan qisqaroq davrlar ichida, yaxshisi bir kun ichida mujassam qilishimiz zarur. Xususan, xodimlar uchun og‘ir vaziyatlarda aynan shunday toifalar bilan fikrlash osonroq kechadi”.
Noo‘rin joyda, nojo‘ya vaqtda
YouTube
Dzen
Telegram