O‘zgalar orasida o‘zingniki

Shohruh Qayumov – Fratelli Casa, Promowear, TextileFinds.com asoschilaridan biri, to‘qimachilik sohasida 16 yildan ortiq tajribaSo‘nggi paytlarda biz «internet-magazin», «marketpleys» yoki e-commerce kabi so‘zlarni ko‘p eshityapmiz. Va aksariyat oflayn-reteylerlar ham, hozirgi kunda oflayn-sotuvlarga qaraganda onlayn-sotuvlar yaxshiroq natija olib keladi degan fikrda. Go‘yoki Amazon, Wildberriyes, Uzum, Ozon, Lamoda  kabi marketpleyslarga chiqish yoki o‘z internet-do‘koningizni ochishingiz shart. Aslida esa qanday?

Bu birinchi navbatda, siz nima xohlayotganingizga va qanday mahsulot sotayotganingizga bog‘liq. Ustamasi kichikroq bo‘lgan holda, katta hajmda tovar sotishni rejalashtirib, brendni rivojlantirish siz uchun muhim bo‘lmasa, unda marketpleyslar foydasiga tanlov qilganingiz ma’qul. U yerda bunday sellerlarni juda yaxshi ko‘rishadi. Axir marketpleyslar egalarining asosiy maqsadi — xaridorlarga hamyonbop narxda katta assortimentni taqdim etish. Xaridorlar esa marketpleyslarga, hech qanday o‘zgacha xissiyotlar olmagan holda, vaqt va pulini tejash uchun murojaat qilishadi.

Biroq siz tor iste’molchilar guruhi uchun mo‘ljallangan mahsulot sotayotgan bo‘lsangiz, ustamangiz yuqori bo‘lib, o‘z brendingizni ommalashtirish muhim bo‘lsa, unda sizga o‘z internet-do‘koningiz kerak bo‘ladi. Sababi marketpleyslarga brendingizni rivojlantirish qiziq emas. Ular doim xaridor haqida o‘ylaydi. Keling, turli xil platformalarda algoritmlar qanday ishlashini ko‘rib chiqamiz.

Amazon shunday ishlaydiki, agarda sizning mahsulotingiz yaxshi sotilsa yoki xaridorlar ko‘pincha mahsulotingizning ma’lum bir fotokartochkasida to‘xtasa, demak u ma’lum vaqt top mahsulotlarda ko‘rinib turadi. Lekin keyin sotuvlar birdan tushib ketadi. Nima sababdan bunday bo‘ladi? Saytning algoritmi narxi pastroq bo‘lgan huddi shunday mahsulotni izlab topadi va uni qidiruv natijalarida mahsulotingizning yoniga joylashtiradi.

Men yuqorida aytib o‘tganimdek, marketpleys xaridor haqida o‘ylaydi — u qilgan xarididan xursand bo‘lib, tezroq qaytib kelishi uchun. Buni o‘z tajribamdan bilaman: biz Amazon da $15,99 narxida futbolka sotayotgandik, mahsulotimiz yonida $9,99 turadigan huddi shunday futbolka paydo bo‘lmagunicha. Tovar brendli bo‘lmasa, xaridor shunchaki narxi pastroq variantni tanlaydi.

Wildberriyes algoritmi narxi past va stokda katta hajmda bo‘lgan pozitsiyalarni ilgari suradi. Agarda sizda stok kichkina bo‘lsa, siz qayerdadir ohirida joylashgan bo‘lasiz – sababi marketpleys uchun talabgir mahsulot uzoq vaqt sotilishi muhim.

Shu bilan birga, marketpleyslarda STM (o‘z savdo markasi) mavjud bo‘lib, ular uni savdolar analitikasi asosida ishlab chiqaradi. Axir platformalar barcha raqamlardan xabardor bo‘lib, qaysi mahsulotlar yaxshi va ko‘proq sotilishini bilishadi. Mahsulotlarning asosan birinchi sahifalari deyarli doim o‘z pozitsiyalari bilan band bo‘ladi. Amazon buni aslo yashirmaydi, bu sababli ko‘plab brendlar doimo kompaniya bilan sudlashadi.

Analitik ma’lumotlarni, aytgancha, sotish ham mumkin. Siz marketpleys uchun kolleksiya qilayotganingizda, boshqa sellerlar marketpleyslarning o‘zidan sotib olingan analitika asosida ma’lum mahsulotlarni tayyorlaydi.

Bundan tashqari, rasmdagi kiyim emas, mahsulotning to‘g‘ri shakllantirilgan kartochkasi sotilishini esda tutish kerak. Bir marta Moskvada sellerlardan biri menga marketpleysda sotuvlar statistikasini ko‘rsatgan edi. U yerda qaysi futbolka yaxshi sotilayotgani va seller natijada qancha ishlab topishi yaxshi ko‘rsatilgan. Shunda dizaynni biroz o‘zgartirib, narxini sal pastroq qilish mumkin. Chunki insonlar, odatda, sotuvchining brendini eslab qolishmaydi, va keyingi safar taxminan shunday mahsulotni, u qidiruv natijalarida yuqoriroqda bo‘lsa yoki arzonroq tursa, raqobatchidan olishlari mumkin. Marketpleyslarda bunday katta hajmlarda o‘xshash mahsulotlar ana shunday tarzda paydo bo‘ladi.

O‘zingizning onlayn-do‘koningiz haqida gapiradigan bo‘lsak, uning afzalligi, bu yerda xaridoringiz haqida ma’lumotlarni to‘plash osonroq bo‘lganidan iborat. Qaysi o‘lchamlarni ko‘proq olishyapti, qaysi narxda sotib olishga tayyor, qaysi paytlarda. Shunday statistika asosida boshqa savdo kanallari orqali ham mahsulotlarni taklif qilish mumkin. Gap marketpleyslar haqida borganida esa, sizda ma’lumotlar yo‘q: siz xaridorlaringiz aynan kim ekanligini bilmaysiz va, masalan, kelgusida ularga reklamani yo‘naltira olmaysiz.

Marketpleyslarning yana bitta katta minusi shundaki, siz ma’muriyat qoidalariga bo‘ysunishingiz kerak. Masalan, bayramlarda hamma katta chegirma kutadi. Va marketpleys chegirma e’lon qilgan holda, barcha sellerlar ularni e’lon qilishi kerak. Siz bundan bosh tortsangiz, sizni hattoki vaqtincha bloklab qo‘yishlari mumkin.

Marketpleyslar, oz xarajat qilgan holda, gipotezalarni sinovdan o‘tkazish va tez start berish uchun yaxshi variant. U yerda qanchalik uzoq qolishingiz rejalaringizga bog‘liq. Agarda siz biznesingizni rivojlantirib, o‘sishni istasangiz, unda parallel tarzda o‘z internet-do‘koningizni yaratganingiz ma’qul. Siz bu sohada unchalik uzoq vaqt qolmasligingizni bilsangiz va rivojlanish uchun budjetingiz yetarlicha bo‘lmasa, unda marketpleyslar bilan, unchalik kattar sarmoyalar va harakatlar qilmagan holda, hamkorlik qilish afzalroq.

Lekin, nima bo‘lganda ham, kelajakda marketpleyslarga qaram bo‘lmaslik uchun, o‘zingizning sotuv kanallaringizni rivojlantirish maqsadga muvofiq. Doimo sizni u yerda bloklab qo‘yishlari ehtimolligi mavjud, xatolashib bo‘lsa ham.

Marketpleyslardan esa shunchaki to‘g‘ri foydalanish kerak. Masalan, u yerda o‘zingizning chegirmadagi mahsulotlarni sotishingiz. Ular xaridorlarga qiziqarli bo‘lsa, ularni Google da izlab, keyin esa sizning o‘z do‘koningizga o‘tishadi. Bu rivojlanishning yaxshi varianti.

Aytaylik, biz UZUM da mahsulotimizni sotyapmiz. U yerdagi kolleksiyamiz juda cheklangan. Xaridorlar, bizni marketpleysda ko‘rib, qidiruv tizimi orqali saytimizni topishadi. UZUM bo‘yicha asosiy strategiyamiz ana shundan iborat edi. Bir turdagi mahsulotni sotayotgan bo‘lsangiz, unda brendni ijtimoiy tarmoqlar orqali, u yerda marketpleysdagi sahifangizga havola ko‘rsatgan holda rivojlantirish mumkin.

Turli xil marketpleyslarda ishlab biz natijada o‘zimizning internet-do‘konimizni yaratdik. Buning uchun Shopify ni tavsiya qilaman. U huddi konstruktorga o‘xshaydi: bloklarni osonlik bilan almashtirish, mahsulotlarni qo‘shish mumkin. Hech qanday dasturchining ham keragi yo‘q. Butun sayt bizga $2000 ga tushdi. Uni ijtimoiy tarmoqlar orqali target yordamida rivojlantiryapmiz. Targetga oyida taxminan $1000–1500 sarflaymiz. Oddiy matematika: siz marketpleyslarga berayotgan sotuvdan tushgan foizlarni (ba’zida 40% gacha yetadi), o‘z saytingizni rivojlantirishga sarflang.

Ko‘rib turganingizdek, ikkala variant o‘zining salbiy va ijobiy taraflariga ega. Siz aynan nima xohlayotganingizni, mahsulot turingiz qanday ekanligini tushunish muhim. Hammanikidek mahsulotmi yoki qandaydir o‘zgacha jihati bormi? Maqsadlaringiz uzoq muddatli yoki qisqa muddatlimi? Sotuvlaringiz o‘sishi uchun sizga SRM (mijozlar haqida ma’lumotlar bazasi) kerakmi? Agarda siz hali onlayn-sotuvlar sohasida o‘zingizni sinab ko‘rmagan bo‘lsangiz, bu haqida bugundan boshlab o‘ylab ko‘ring. Sizga omadli savdo tilaymiz!