Social commerce

Social commerce (ijtimoiy tijorat), bu — ijtimoiy media va e-commerce platformalarning o‘ziga xos birikmasi. Ijtimoiy tijoratning bosh tamoyili hammasi shaxsiy tijoratdek ko‘rinishidan iborat, shu bois iste’molchi ko‘proq xolis va xaridga intilgan bo‘ladi.

Dastlab yo‘nalish faqat ijtimoiy tarmoqlarda faoliyat yuritgan. Marketpleyslarning o‘zi portallarni o‘zlashtirib, kontent yaratuvchilar sharhlariga buyurtma bergan yoki tovarni bevosita ijtimoiy media orqali sotib olish imkoniyatini beruvchi mexinakalardan foydalangan. Masalan, fotosuratlar tovarlar ta’rifi va narxi ko‘rsatilgan kartochkalarga aylangan, ularni darhol xarid qilish mumkin bo‘lgan.

Keyinroq maydonchalar ijtimoiy tarmoqlar elementlarini qo‘shishni – masalan, ijtimoiy media algoritmlariga asoslangan Stories shakllarini, tavsiya lentalari shakllarini joriy etishni boshladi. Bundan tashqari, maydonchalar tovar sharhlari, layvstriming va boshqalar uchun maxsus ilovalarni yaratish orqali “inflyuyenserlarni” o‘z hududiga jalb qila boshladi. Shu tariqa, 2022-yilda butun dunyoda 990 mlrd dollarga teng tovarlar sotildi, 2026-yilga borib esa ekspertlar bozorning 2,9 trln dollargacha o‘sishini kutmoqda.

Bularning barchasi nega kerak

Bugungi foydalanuvchilar shaxsiylashtirilgan yondashuvga ko‘nikib qolgan: yo‘naltirilgan reklama hamda odamning hayoliga kelishidan avval qiziqishlarni topa oladigan aqlli algoritmlar – bularning barchasi iste’molchini “erkalatib” yubordi. Endi unga keng assortiment yoki qulay izlash funksiyasiga ega bo‘lgan yaxshi sayt yoki ilovaning o‘zi yetarli emas. Social commerce unga bir nechta bonuslarni taklif qiladi.

• Birinchisi – xarid qanday ko‘rinishini namoyon etadigan batafsil suratlar va videodan iborat shoping atrofidagi xilma-xil va oson topiladigan kontent, shuningdek tovarlarga doir qo‘shimcha axborot keltirilgan fikrlar va sharhlar.
• Ikkinchisi – individuallashtirish. Odam serob takliflar orasida o‘ziga kerakligini topishi kerak. Buning uchun platformalarning algoritmlari xaridorlarning harakatlarini tahlil qilish asosida cheksiz assortimentni shaxsiy darajagacha toraytiruvchi tavsiya lentalarini yaratadi.
• Va uchinchi (ehtimol, eng asosiysi) afzallik – odamlarga muloqot qilish yoqadi. Ular suratni ijtimoiy tarmoqqa joylashtirish hamda layklar va bildirilgan fikrlardan tezkor dofaminga ega bo‘lishga ko‘nikib qolgan. Odamlar shopingdan ham xuddi shuni kutadilar: ular e’lonlarga layk bosishni, fikrlar yozishni, muloqot qilishni va hokazolarni istaydi.

Dunyodagi s-commerce kashshoflari

Alibaba Group kompaniyasi s-commerce’dan birinchi bo‘lib foydalangan. Hammasi Alibaba Group Xitoyda kompaniyalar blogerlarda tovarlar namoyishi va striming-platformalardan ketmagan holda shu onda buyurtmani rasmiylashtirish imkoniyati mavjud strimlarni o‘tkazayotganini sezib qolgan. Bunday brendlarning sotuvlari strimlar vaqtida osmonga uchgan: 3 mlrd dollardan 171 mlrd dollargacha, ya’ni 50 baravardan ko‘proq.

Korporatsiya o‘z ilovasi ichida brendlar va inflyuyenserlarni birlashtirgan AliExpress Connect blogerlar birjasi va “Shopogoliklar klubi” ijtimoiy tarmog‘ini ishga tushirdi. Kompaniya platformasida blogerlar uchun mukofot puli avvaldan yozilgan vazifalar e’lon qilinadi – masalan, tovarni sharhlab berish. Inflyuyenserlar vazifalarni ijtimoiy tarmoq ichida bajaradi, xaridorlar esa boshqa saytlarga o‘tmagan holda promokodlardan foydalanib xarid qiladi.

Shunday keyin AliExpress boshqa bozorlarda ham social commerce vositalarini tarqata boshladi. Masalan, korporatsiya Rossiya ijtimoiy tarmoqlari bilan integratsiyalashuvni joriy etdi – endilikda tovarni “Odnoklassniki” yoki “VKontakte” sahifasidagi lentaning o‘zidan sotib olish mumkin. Natijada, s-commerce bilan bir yil ishlagan riteyler Rossiyadagi yangi xaridorlar sonini o‘n baravarga oshirishga muvaffaq bo‘ldi.

O‘zini avvaldan odamlarni birlashtiradigan va tovarlar to‘g‘ridan-to‘g‘ri sotiladigan maydoncha (OLX e’lonlar taxtasi singari) sifatida taqdim etadigan kompaniyalar uchun ijtimoiy tijorat hududiga kirish ancha oson kechadi. Ularning funksionali sotuvchi bilan gaplashish va qo‘shimcha tafsilotlarni bilish imkonini nazarda tutadi. Bunday muloqotning o‘zi ham social commerce hisoblanadi, bunda qo‘shimcha vositalarni joriy etish shart emas.

Bundan tashqari, bir odam e’londa joylashtiradigan kontent – UGC (user-generated content, foydalanuvchi kontenti) ham s-commerce elementlaridan biri sanaladi. Ma’lum bir odam divan sotish uchun maydonchaga keladi va buning uchun divanni intererda, turli burchak ostida suratga olish hamda foydalanish tajribasini bayon etish kerak. Bunday platformalarda tovarlar kartochkalari kopirayting usulida emas, odam tilida yozilgani uchun nisbatan jonliroq bo‘ladi.

Ozon 2022-yilda “Lahzalar” vositasini yaratish orqali social commerce elementlarini qo‘shishga urinish qildi. Bu suratlar, video, strimlar kabi layfstayl-kontentdan tashkil topgan lenta. “Lahzalar”da bitimning ikkala tomoni – ham sotuvchilar, ham xaridorlar UGC amalga oshirgan holda ishtirok etishi mumkin edi. Dastlabki sakkiz oyda “Lahzalar”da 30 ming muallif paydo bo‘ldi, auditoriya esa 6,3 mln foydalanuvchini tashkil qildi. Ammo 2023-yil 1-fevralda loyiha sabablari izohlanmasdan yopildi.

“Yandeks.Market” 2022-yil oxirida shotlarni yo‘lga qo‘ydi: sotuvchilar o‘z tovarlari bo‘yicha qisqa videolarni suratga olish, foydalanuvchilar esa – ularga layk bosish imkoniga ega bo‘ldilar. “Market”ning bosh sahifasida eng yaxshi shotlar saralamasi paydo bo‘ldi: siz yoqqan rolik orqali tovar kartochkasiga o‘tishingiz mumkin edi. Biroq, 2023-yil iyunda shotlarni joylashtirish imkoniyati yo‘qolib qoldi, ammo “Yandeks” buning vaqtincha ekanligini ma’lum qildi.

Rossiyaning “Avito”siga kelsak, social commerce doim platforma DNKsida mavjud bo‘lgan, chunki u boshidanoq “odamdan odamga” sotuvlari asosida qurilgan. Shaxsiylashtirish va social commerce bo‘yicha yo‘naltirilgan faoliyat 2018-yilda shaxsiy tavsiyalar lentasidan boshlandi. Hozirda sotuvchi bilan muloqotning deyarli yarmi shu lentadan keladi.

Keyinroq obunalar paydo bo‘ldi: odamlar ma’lum sotuvchilarni kuzatib borish imkoniga ega bo‘ldi. 2023-yil fevralida “Avito”da toifalardagi tovarlarga doir qisqa vertikal roliklardan iborat videolenta ishga tushirildi: “Kiyim, poyabzal, aksessuarlar”, “Elektronika”, “Ko‘chmas mulk”. May oyida esa foydalanuvchilar o‘zlariga yoqqan va messenjerlarda do‘stlari bilan bo‘lishishlari mumkin bo‘lgan e’lonlar tanlovi funksiyasini ma’lum qildi. Hozir kompaniya Stories yo‘nalishini shaxsiylashtirdi: ular ijtimoiy tarmoqlarga muqobil ravishda ishlaydi. Foydalanuvchi yaxshi ko‘rgan va uni qiziqtiruvchi narsalar birinchi navbatda ko‘rsatiladi.

S-commerce bilan ishlash qiyinchiliklari va tavsiyalar

S-commerce bilan ishlashda rich-content (“boy kontent”) shakliga amal qilish va barcha mavjud qurollardan (foto, video, matn, hikoyalar, fikrlar va h.k.) foydalanish o‘ta muhim hisoblanadi. Bular xaridorda kontentni ko‘rish chog‘ida mahsulotga nisbatan ijobiy hissiy o‘xshatish paydo bo‘lishi uchun kerak. Shuningdek, foydalanuvchi maslahat izlab bildirilgan fikrlarga yoki bevosita sotuvchiga murojaat qilmasligi uchun barcha savollariga javob topa olishi ham muhim.

Ayrim sotuvchilar auditoriyani jalb qilishning (AR-niqoblar yoki videoroliklar) zamonaviy mexanikalarini, masalan e’lonlarga tovar haqidagi qisqa videolarni qo‘shishni e’tiborsiz qoldiradi. Lentani tomosha qilayotgan xaridorlar odatiy kontent orasida avtomat tarzda yoqiladigan va e’tiborni jalb qiladigan rolikni ko‘rishlari mumkin.

Hozirda bunday shakl internet-savdodagi xalqaro trendga aylangan, chunki u sotuvlar konversiyasini ko‘paytirishi bilan birga, sotuvchiga ishonchni oshiradi, foydalanuvchilarning mahsulotga doir qator savollarini bartaraf etadi va yangi yosh auditoriyani jalb qiladi.

Sifatli kontentni yaratish uchun trenddagi videolar tahlilini o‘tkazish va ular nimasi bilan ajralib turishini ko‘rib chiqish zarur. Odatda, bu shiddatli, yorqin sharhlovchi kontent bo‘lib, unda mahsulotning o‘zi namoyish etiladi: aytaylik, sotuvchi qo‘lidagi telefon yoki modeldagi mahsulot/xizmat (masalan, material zichligi va tuzilishi ko‘rsatilgan yangi ko‘z bo‘yoqlari to‘plami)..

Kontentning yana bir turi – trend mavjud. Bunday videolar foydalanuvchilarni sotilayotgan mahsulot integratsiyalangan qiziqarli syujetlari bilan jalb qiladi. Rolikning virus kabi tarqalib ketgan syujetini boshqa sotuvchilar ham takrorlashga harakat qiladilar va trendlarni boshlab beradilar.

Bunda sotuvchilar foydalanuvchi lentada faqat videoning dastlabki besh soniyasini ko‘rishini unutmasligi kerak. Demak, xaridor videoni butunlay ko‘rishni istashi uchun ular qiziqarli bo‘lishi kerak. Kontent auditoriyani ortiqcha axborot bilan yuklamasligi kerak, shuning uchun roliklarni qisqa – 15 soniya atrofida qilgan ma’qul. Shiddatli syujet o‘ylab topilgan bo‘lsa, shu vaqt ichida barcha kerakli axborotni yetkazish mumkin.

Social commerce kelajagi

Xaridorlar emas, biznes bilan ishlashga o‘rgangan marketpleyslar hozircha xaridorlarga yetarlicha foyda keltira olmayapti – ehtimol, aynan shuning uchun ularning s-commerce vositalari yomon ishlayotgandir. Klassifaydlarda (xususiy shaxslar va kompaniyalarning turli e’lonlari to‘plangan onlayn-servislar) esa ijtimoiy tijorat tabiatining bir bo‘lagi hisoblanadi, shu bois ularning bu yo‘nalishda muvaffaqiyatli rivojlanib borayotgani hayron qoldirmaydi.

Ehtimol, kelajakda onlayn-shoping media-iste’molga tobora o‘xshab ketar. Qaysidir platformalar foydalanuvchi tug‘ilgan kunida istaklar varag‘i sifatida do‘stlariga yuborishi uchun o‘ziga yoqqan narsalar tanlanmasini yarata oladigan Pinterest shakliga yo‘nalish olishi mumkin. Shunga qaramay, maydonchalar o‘zini xaridor o‘rniga qo‘yib, o‘ziga quyidagi savollarni berganida s-commerce bilan o‘ynashga urinishlar omadli bo‘lishi mumkin: odamlarga qiziq va qulay bo‘lishiga qanday erishish mumkin? Ularga qay tariqa jamiyat bilan aloqa hissini berish mumkin?